(verkorte versie)
Colham (Kolham) op de kaart. Bron: RHC GA, Groninger Archieven.
Nittert Fox, ook Neithard Fuchs, (gesneuveld bij Foxhol, 22 juli 1499) is een Saksisch ridder en legeraanvoerder geweest.
Fox is volgens zijn rouwbord afkomstig uit een invloedrijke familie in Franken (Würzburg). Hij raakt als legeraanvoerder betrokken bij de strijd tussen de Schieringers en Vetkopers in Friesland en Groningen. In deze strijd neemt hij in 1495 de Friese stad Bolsward in en brandschat Workum.[1]
Hierna zoekt Fox met zijn mannen in december onderdak in Sneek. Er ontstaat al snel oproer over het gebrek aan soldij voor de soldaten. De Schieringers Bokke Harinxma en grietman Louw Donia proberen de stad te ontvluchten, maar worden door Fox gevangen gezet. Hij eist losgeld voor de beide heren. Door de Snekers wordt hiervoor de hulp van de stad Groningen ingeroepen. Wanneer het losgeld betaald is, verlaat Fox in mei 1496 het land.
In 1498 houdt Fox een strooptocht in het Groninger Westerkwartier. Hij is in dienst van hertog Albrecht van Saksen, die met graaf Edzard I van Oost-Friesland strijdt om de macht in het noorden van het huidige Nederland. Er vindt onder meer een veldslag plaats bij Noordhorn tussen de Saksen en de stad-Groningers, waarbij de Groningers door Fox en zijn mannen worden verslagen. Om de dood van Fox' hoofdman Jurjen van Reijnsberg te wreken, worden Noord- en Zuidhorn platgebrand. In Aduard wordt het klooster door de Saksen ingenomen. De Ommelander hoofdelingen voeren onderhandelingen om verdere vernietiging van hun bezittingen te voorkomen en betalen een afkoopsom.[2]
In juli 1499 raakt Fox opnieuw slaags met de Groningers, nu ter hoogte van de Vrouwenlaan even buiten het dorp Foxhol. Volgens overlevering raakt hij gewond, maar blijft strijden. Hij wordt uiteindelijk gedood. Uit waardering voor zijn kwaliteiten als krijgsheer[3], wordt het lichaam van Fox door zijn tegenstanders begraven in de kerk van het Minderbroedersklooster in de stad Groningen. Op zijn grafsteen[4] de tekst:
Hier leit den held
- Wiens herte noyt besweek
- Nog in het veld
- Oyt voor zijn vijand week:
- Die, als hij zag
- Zijn Volk verslagen wert,
- Vogt, daar hij lag,
- Nog met een manlijk hert
Het rouwbord dat bij zijn graf wordt gehangen, is in of voor 1743 verdwenen. De Latijnse tekst is wel bewaard gebleven:
IMA FRANCONIA NITERDUM VULPES ALUMNA / HERBIPOLI QUONDAM FOVIT IN ORBE POTENS / MARTIS ERAM DECUS AC EQUITUM PEDITUMQUE MONARCHA / MAGNUS ET IMMENSI BELLIGER ORBIS ERAM / INNUMEROS DOMUI POPULOS, VILLAGIA ET URBES / ACER ET ARMI POTENS ALTER ACHILLES EGO / INDOMITOS SUEVOS GLADIO VIBRANTE SUBEGI / INSOLITOQUE IUGO SUBSTRAVI FRISIONES
Transcriptie van de Latijnse tekst:
Niterd Fuchs, diep in Frankenland grootgebracht, heeft ooit, als machtig [man], gewoond in het gebied [van] Würzburg. Een sieraad van de oorlog was ik en aanvoerder van ruiterij en voetvolk, groot en strijdlustig was ik over de hele wereld. Talloze volken heb ik bedwongen, dorpen en steden; fel [was] ik en krijgshaftig, een tweede Achilles. De bandeloze Zwaben heb ik onderworpen met [mijn] schitterend zwaard en de Friezen heb ik gebracht onder het juk waaraan zij niet gewend waren (Bron: Ari Troost).
Volgens een aantal kroniekschrijvers kan Fox de naamgever zijn van het dorp Foxhol. In 1460 wordt Foxhol echter al vermeld als Vossehol.[5] Het is dan ook mogelijk dat een bestaande plaats Vossenhol in Foxhol is omgedoopt.[6]
Meer lezen, uitgebreide versie inzake Nittert Fox:
Neithard Fuchs van Schweinhaupten tot Foxhol
